De rijkdom van de Amsterdamse ondertrouwinschrijvingen
De Amsterdamse ondertrouwinschrijvingen zijn niet alleen bijzonder als historische bron omdat ze zo lang terug gaan en vrijwel compleet bewaard zijn gebleven, maar ook vanwege de opvallende hoeveelheid gegevens die de klerk van de Bank van Huwelijkse Zaken noteerden bij de inschrijving van het voorgenomen huwelijk. Ter vergelijking hieronder een voorbeeld uit Amsterdam uit 1760 naast een aantal voorbeelden van steden elder in de Republiek uit diezelfde periode. Opvallend is dat de Amsterdamse ondertrouwinschrijvingen weliswaar in omvang beknopt waren, maar toch meer elementen bevatten dan in andere steden destijds gebruikelijk was. Overigens varieerde de inhoud van de Amsterdamse ondertrouwinschrijvingen wel door de jaren heen .
Amsterdam, 1760
Bron: Stadsarchief Amsterdam, archief 5001, inv. nr. 604, p. 304
Transcriptie
vrijdag den 24 october 1760 kerk* Compareerden als vooren de heer Geelvink, commissaris, Anthoni van der Glint Anthonisz, van Am[sterdam], gereformeert, oud 28 iaer, op de Nieuwendijk, zijn vader Antoni van den Glint niet present. Alletta Gesiena Elders, van Am[sterdam], Luiters*, oud 28 iaer, op Cingel, geadsisteert met haer vader Jan Elders. versoekende hare drie Sondaegse uytroepingen, omme, naer deselve, de voorsz.[eyde] trouwe te solemniseren, en in alles te voltrekken, so verre daar anders gene wet- tige verhinderge voor en valle. En naar dien sij bij waerheyd verklaaren, dat sij vrije personen waren, en malkanderen in bloede niet en bestonden, waar- door een Christelijk huwelijk mochte verhindert worden, zijn hun hare gebo- den verwilliget. [getekend: Anthonij van der Glint Anthonisz] [getekend: Alletta Gezina Elders] [in linker marge: hij vaders / consent goet / ingebr[acht]*** Deze inschrijving is afkomstig uit de puiregisters. Omdat het hier een huwelijk van een gereformeerde met een niet-gereformeerde was (de aanstaande bruid was 'Luiters'=luthers, diende het voorgenomen huwelijk zowel in de ondertrouwregisters van de pui ald in die van de kerk ingeschreven te worden en ook vanaf beide plaatsen afgekondigd te worden. ** Hoewel de aanstaande bruidegom wel meerderjarig was, was hij nog jonger dan 30 jaar en werd daarom geacht de toestemming van zijn ouders of, als die overlden waren, van zijn naaste verwanten te overleggen. Ontbreken van een dergelijke toestemming was niet per se een reden om het huwelijk te verbieden, maar kon wel aanleiding vormen tot nader onderzoek en opschorten van de huwelijksgeboden.
Leiden, 1760
Bron: Erfgoed Leiden, archief 1004, inv.nr. 208, p. 136
Transcriptie
Aangeteykent den 30e October 1760 Everardus Bakker, winkelier, jongman*, wonende op den Nieuwen Rhijn, dogh on- langs gewoond hebbende te Haarl- lem, v[er]ges[el]t met Judith Cornelia Intros, zijn moeder, wonende te Haarlem met Maria Cleuters, jonged[ochte]r* van Leyden, wonende op de Bloemmart** op den hoek van de Vrouwesteegh, v[er]ges[el]t met Sibilla Nelen, haar moeder, wonende als vooren***. [links van de inschrijving: moet attest[ati]e**** van / Haarlem overbrengen] [geheel links in de marge: het Ie gebod den 1e Novemb[er] 1760 het IIe gebod den 8 dito het IIIe gebod den 15e dito. Op vertooninge van behoor/lijke attestatie van Haarlem, van dat de drie proclamatien aldaar onverhindert zijn gegaan, zijn getr[ouwd] voor de H[eere]n Pieter Caauw en Mr. Simon Drolenvaux, schepenen, op den 22e No- vember 1760.]* De omschrijving jong(e)man of jong(e)dochter duidde aan dat de betreffende persoon niet eerder gehuwd was geweest en had geen betrekking op de leeftijd ** De Bloemmarkt heet tegenwoordig Apothekersdijk *** Hiermee verwijst de klerk naar het eerder vermelde adres van de aanstaande bruid, en kan dus afgeleid worden dat deze vanuit haar ouderlijk huis trouwde. **** Aangezien de aanstaande bruidegom recent elders had gewoond, moest hij zijn voorgenomen huwelijk ook daar publiekelijk drie maal laten afkondigen, om eventuele bezwaarhebbenden in zijn vorige woonplaats in de gelegenheid te stellen bezwaar te maken tegen het huwelijk; als de afkondigingen geen bezwaren hadden opgeleverd, kreeg de betrokkene een bewijs van onverhinderde afkondigingen dat hij of zij aan de autoriteiten van de feitelijke huwelijksplaats moest overhandigen.
Utrecht, 1760
Bron: Het Utrechts Archief, archief 711, inv. nr. 104, p. 328
Transcriptie
Den 6 julii 1760 Hendrik Eskes, wed[uwnaa]r v[an] Louiza Jedeloo en Hilligie Gabriels Houw, j[onge]d[ochter] v[an] Zuitbroek** [links in de marge:Gebode tot Zuitbroek*** / Acte gesien, 31 Julii / getroud inde Jacobi- /kerk door C. Segaar]* De omschrijving jong(e)man of jong(e)dochter duidde aan dat de betreffende persoon niet eerder gehuwd was geweest en had geen betrekking op de leeftijd ** Hier word bedoeld het huidige buurtschap Zuidbroek in de Krimpenerwaard *** Hiermee verwijst de klerk naar het eerder vermelde adres van de aanstaande bruid, en kan dus afgeleid worden dat deze vanuit haar ouderlijk huis trouwde. *** Aangezien de aanstaande bruid recent elders had gewoond, moest zij haar voorgenomen huwelijk ook daar publiekelijk drie maal laten afkondigen, om eventuele bezwaarhebbenden in haar vorige woonplaats in de gelegenheid te stellen bezwaar te maken tegen het huwelijk; als de afkondigingen geen bezwaren hadden opgeleverd, kreeg de betrokkene een bewijs van onverhinderde afkondigingen dat hij of zij aan de autoriteiten van de feitelijke huwelijksplaats moest overhandigen.
Dordrecht, 1760
Bron: Regionaal Archief Dordrecht, archief 11, inv. nr. 92, p. 47vo
Transcriptie
Donderdagh den 28 augustii 1760 Present de heer & Mr. P. van den Santheuvel, vervangen- de de H[er]en C. Josselet & A.H. Onderwater 6 st[uiver]s* Cornelis de Vogel, j[ong]m[an], woont buyten de Spuypoort, geadsist[eer]t met zijn schoonvader** Hendrik van Oijen, als in huwelijk hebbende Anna Heijbeek, eertijts wed[uw]e van Corn[elis] de Vogel, wiens schriftelijk consent*** mede is geexhibeert met Heijltje Botvis, j[onge]d[ochter], woont in den Crommen Elboog, beyde van Dord[rech]t, geadsist[eer]t met haar vaeder Christoffel Botvis. Den 14 sept[ember] 1760 alhier getrouwt q[uod] t[estor]**** D[omin]o van Meurs.* Dit betrof de administratieve kosten van de 'bezegeling' van deze ondertrouw en huwelijk, voor de laagste inkomenscategorie veelal geawaardeerd op zes stuivers ** Gelet op het vervolg van de tekst werd hier feitelijk 'stiefvader' bedoeld *** De aanstaande bruidegom was vermoedelijk nog jonger dan 30 jaar en werd daarom geacht de toestemming van zijn ouders of, als die overleden waren, van zijn naaste verwanten te overleggen. Ontbreken van een dergelijke toestemming was niet per se een reden om het huwelijk te verbieden, maar kon wel aanleiding vormen tot nader onderzoek en opschorten van de huwelijksgeboden. **** quod testor = wat ik getuig.